Menşe, sıkça kullanılan bir terimdir ve bir ürünün ekonomik olarak ait olduğu milliyeti ifade eder. Örneğin, Türkiye'de hasat edilen bitki ve sebzelerin menşei Türkiye olarak kabul edilir. Menşe şahadetnamesi ise ihraç edilen malın düzenlendiği ve onaylandığı ülkenin menşeli olduğunu belirten ve üzerinde yapılan değişiklikler, işlemler ve prosedürler sonrasında artık o ülkenin menşeli sayılması gerektiğini bildiren bir belgedir.
Gümrük işlemleri, uluslararası ticaretin önemli bir parçası. Gümrüklerde yapılan işlemler, ülkeler arasında yapılan anlaşmalara göre yürütülür. Örneğin, gönderilen ürünün bulunduğu ülkede kota sınırlaması gibi faktörlerle ilgili durumları da içerir. Bir ülkenin topraklarından direkt olarak elde edilen madenler, değerli eşyalar, bitkiler, sebzeler, meyveler ya da hayvanlar o ülke menşeli olarak adlandırılır. Buna ek olarak eğer bir eşya başka bir ülkeden gelip çeşitli değişimler geçiriyorsa da artık o ülke menşeli sayılır. Burada önemli olan detay ise o ülkeye ait sayılabilmesi için değişimler sonrası eşyanın değerinin %100 oranında artmış olması gerekir.
Uluslararası ticarette yer alan birçok evrakta olduğu gibi menşe şahadetnamesinin geçerlilik süresi de bulunur. Menşe şahadetnameleri geçerlilik süresi bağlayıcı tarife geçerliliği olanlarda 6 yıl, bağlayıcı menşe bilgisi olanlarda ise 3 yıl olarak geçerlilik elde eder. Menşe şahadetnameleri daha sonradan ibraz edilmesi ise beyanname tescil tarihi itibariyle 6 ay boyunca geçerli olur.
Menşe şahadetnameleri, mal sevkiyatı gerçekleştikten sonra da düzenlenebilir. Ülke anlaşmalarına bağlı olarak genelde sonradan düzenlenen menşe şahadetnameleri de geçerli sayılır.
Menşe şahadetnamesi düzenleneceği zaman bunu kimin yapacağı ve nereye başvurmak gerektiği de merak edilir. İhracatçılar ve kanuni yetkililerin temsilcileri tarafından düzenlenen menşe şahadetnameleri, ihracatçı olan firmanın üyesi olduğu genellikle ticaret ve sanayi odaları düzenler. Ayrıca diğer bazı ülkeler için de konsolosluklar tarafından onay alınması gerekir.
Menşe şahadetnameleri evrakları ilgili firmanın bağlı olduğu odalardan, yetkililer tarafından alınır. Yine aynı evraklar ilgili odalar tarafından da onaylanır. İthalatta menşe şahadetnamesi son derece önemli ve gerekli bir evrak.
Menşe şahadetnamesi, önemli bir belge olmasına rağmen her ülke tarafından kabul edilmeyebilir. Genel olarak sınırlı bir kullanıma sahiptir ve EUR-MED veya menşe ispat belgesi düzenlenen ülkeler haricindeki tüm dünya ülkeleri için düzenlenebilir. İhracatçı firma, menşe ispat belgesinin düzenlendiği bir ülkeden birine bu evrağı düzenlemek istediğinde, menşe şahadetnamesinin ekinde bulunan antetli kağıda, ıslak kaşe ve imzalı bir taahhüt yazısı eklemesi gerekir. Ayrıca, Gümrük Çıkış Beyannamesi onayı sırasında da bu belgeyi ibraz etmesi gerekir.
Menşe şahadetnamesinin düzenlenmesi her zaman kolay olmayabilir. Aynı şekilde menşe şahadetnamesinin sorgulanmasının nasıl yapıldığı da merak edilir. Menşe şahadetnamesi sorgulama birçok farklı şekilde yapılabilir. Eskiden manuel ve daha uzun süren yöntemler tercih edilirken günümüzde elektronik ortama geçişin yaygınlaşması ile sorgulama da daha kolay olarak yapılabilir.
Elektronik menşe şahadetnamesi sorgulama gümrük müşavirliği sayfasından kolaylıkla yapılabilir. Böylece hem daha kısa sürede hem doğru bilgilere kolayca erişim imkânı elde edilir. İlgili ülkenin gümrüğünde mutlaka menşe şahadetnamesi bulundurmak önemli.
Mallarının ya da eşyalarının menşe şahadetnameleri olması, o ülke için de o firma için de oldukça önemli. Böylece malların ait olduğu ülke ve bu malların ticaretinin yapıldığı firma önemli. Menşe şahadetnamesi örneği incelendiğinde gereken tüm bilgilerin evrakta yer aldığı görülür. İthalatçı firma, alıcı firma, menşe ülkesi, taşıma bilgileri ve gözlemlerin yer aldığı evrak, aynı şekilde elektronik menşe şahadetnamesi içerisinde de aynı bilgiler yer alır.
Menşe şahadetnamesi alınmasından önce gerekli evrakların hazırlanması gerekir. Menşe şahadetnamesi için gerekli evraklar ve doldurulması gereken belgeler aşağıdaki gibi listelenebilir:
İhracatçı firmanın unvanı, açık adresi, bulunduğu yer
İthalatçı firmanın resmi unvanı, açık adresi, ülkesi
Ürünlerin menşei olarak kabul edilen ülke
Taşıma bilgileri
Oda tarafından işlenen bilgiler
Mallarla ilgili bilgiler (sıra numarası, marka, cins, koli gibi)
Malların brüt ağırlığı
Oda tarafından mühürlenecek olan sütunlar
Başvuru formunda ithalatçı firma kaşe ve imzası
Bilgiler tamamlandıktan sonra, menşe şahadetnamesinin onaylanması için bazı belgeler talep edilir. Bu belgeler arasında Türkçe ticari e-Fatura da bulunur. Aynı zamanda noter belgeli olması gerekir. Diğer bir evrak ise, Türk menşeli olmayan malların orijinal menşeini gösteren gümrük giriş beyannamesi.
Bu belgeler tamamlandıktan sonra menşe başvuruları gerçekleştirilir. Çok aksi ve olumsuz durum olmadığı sürece menşe şahadetnamesi için gereken evraklar alınmış olur. Bu sayede artık söz konusu mal, ilgili firmaya ve aynı zamanda da ülkemize menşeili olduğu belirtilmiş olur.
Ülkemizde üretilen ürünlerin dünya geneline yayılması, bu ürünlerin ülkemize ait olduğunu vurgulamak açısından büyük bir anlam taşır. Aynı şekilde, ülkemize gelen ve tamamen başka ülkelerin üretimi olan ürünlerin üzerinde, etiket bilgilerinde ya da farklı şekillerde menşelerinin belirtilmesi, bu ürünlerin kökeninin açık ve şeffaf bir şekilde ifade edilmesi açısından önemli.
Böylece, menşe bilgileri sadece bir güvenlik unsuru olmakla kalmaz, aynı zamanda ülkeler arasındaki ticaretin adil ve şeffaf bir şekilde yürütülmesine de katkı sağlar. Bu bilgiler, tüketicilere ürünlerin nereden geldiği konusunda doğru ve güvenilir bilgiler sunarken, üreticilere de kendi ürünlerinin uluslararası pazarda hak ettikleri itibarı kazanmalarında yardımcı olur.